Tuesday, July 15, 2008

SHEIKH AHMAD AL-FATHANI

Karya Bahasa Melayu

Koleksi tulisan Allahyarham Wan Mohd. Saghir Abdullah

PENULIS masih lagi membicarakan mengenai karya-karya Sheikh Ahmad al-Fathani. Sebelumnya penulis menyebut bahawa karya-karya beliau dibahagikan kepada tiga.
Bentuk pertama iaitu tulisan-tulisan beliau dalam bahasa Arab telah dibicarakan. Maka dilanjutkan pula tentang bentuk-bentuk lainnya, iaitu:
1. Tulisan dalam bahasa Melayu
2. Kitab-kitab yang ditashhihnya, terdiri pula kepada dua bahagian iaitu dalam bahasa Arab dan dalam bahasa Melayu.
Tulisan dalam Bahasa Melayu
1. Nazham Nuril Anam, diselesaikan penulisannya pada hari Rabu, 15 Syaaban 1287 H/10 November 1870 M. Hanya terdapat sebuah salinan yang lengkap, disimpan oleh Pusat Manuskrip Melayu Perpustakaan Negara Malaysia (MS 764). Salinan yang lain, iaitu hanya petikan beberapa bait akhirnya, diusahakan oleh Haji Muhammad Husein bin Abdul Lathif al-Fathani (Tok Kelaba). Salinan Tok Kelaba ada dalam simpanan penulis. Puisi yang terdiri daripada lebih 500 bait beliau selesaikan penulisannya dalam usia lebih kurang 15 tahun.
2. Puisi Pada Kitab Hidayatus Salikin, ditulis dalam tahun 1298 H/1880 M. Terdapat pada semua edisi cetakan Hidayatus Salikin (edisi Timur Tengah), tetapi tidak terdapat pada edisi Bombay. Puisi ini terdiri daripada 21 bait, terletak di halaman akhir kitab itu. Pada halaman muka terdapat lagi tujuh bait, juga dalam bahasa Melayu.
3. Puisi Pada Kitab Furu’ ul Masail, digubah dalam tahun 1300 H/1882 M, terdiri daripada 13 bait. Terdapat pada cetakan-cetakan mutawal kitab tersebut.
4. Puisi Pada Kitab Syarah Hikam Melayu, digubah dalam tahun 1300 H/1882 M. Terdapat pada semua cetakan kitab tersebut, tetapi yang menjelaskan bahawa puisi tersebut dicipta oleh Sheikh Ahmad al-Fathani hanya terdapat pada cetakan kedua oleh Mathba’ah at-Taraqqil Majidiyah, Mekah, dalam tahun 1330 H/1912 M. Puisi tersebut terdiri daripada lapan bait.
5. Puisi Pada Kitab Kasyful Litsam, terdapat hanya sebuah manuskrip dan dicetak di kitab tersebut. Tetapi pada cetakan yang ada tidak menyebut nama penggubah puisinya. Malah ada yang keliru kerana ditulis nama Sheikh Muhammad Shalih bin Sheikh Zainal Abidin al- Fathani pada kitab tersebut. Puisi tersebut terdiri daripada 19 bait. Puisi digubah tahun 1301 H/1884 di Mekah.
6. Luqthah al-‘Ajlan mimma Tamassa ilaihi Hajatul Insan, diselesaikan penulisannya pada waktu Zuhur, hari Selasa, 22 Ramadan 1301 H/16 Julai1884 M di Mekah. Cetakan pertama dan kedua kitab ini diusahakan oleh Mathba’ah al-Miriyah al-Kainah, hanya ditemui beberapa lembar sahaja. Cetakan ketiga diusahakan oleh percetakan yang sama, dalam tahun 1330 H/1911 M. Selain itu terdapat edisi cetakan Persama Press, Pulau Pinang dan edisi-edisi cetakan di Patani.
7. Puisi Pada Kitab Bidayatul Hidayah. Puisi yang terdiri dari 9 bait ketika beliau mentashhih karya ulama Aceh itu hanya terdapat pada cetakan-cetakan mutawal saja. Seiringan dengan puisi pada bahagian tepi kitab tersebut terdapat taqrir Sheikh Ahmad al-Fathani yang boleh dianggap sebagai suatu karya dan pemikiran Sheikh Ahmad al-Fathani juga, tahun 1303 H/1886 M di Mekah.
8. Tarikh Turki ‘Utsmani, diselesaikan penulisannya pada hari Isnin,18 Syawal 1303 H/20 Julai 1886 M di Mekah.
9. Bisyaratul ‘Amilin wa Nazaratul Ghafilin, diselesaikan penulisannya pada malam Ahad, 14 Rabiulakhir 1304 H/10 Januari 1887 M. Hanya ditemui cetakan The United Press,
10. ‘Idul Juman fi ‘qaidil Iman, diselesaikan penulisannya pada 6 Muharam 1306 H/13 September 1888 M. Cetakan pertama kitab tersebut diusahakan oleh Mathba’ah al-Miriyah al-Kainah, Mekah, 1317 H/1899 M dan terdapat beberapa edisi lainnya. Pada masa sekarang kitab ini tidak beredar lagi.
11. Sa’adatul Mutanabbih fil Maut wa ma Yata’allaqubih, diselesaikan penulisannya, pada 29 Rejab 1306 H/1 April 1889 M di Mekah. Ditemui sebuah manuskrip asli tetapi tidak berjudul. Judul ini diberikan oleh Haji Wan Ismail bin Hawan (menantu cucu kepada Sheikh Ahmad al-Fathani) sewaktu kitab tersebut akan dicetak.
Cetakan pertama kitab tersebut atas usaha Haji Wan Ismail di Muslim Press, Patani, tanpa catatan tarikh cetakan. Pada cetakan tersebut terdapat kata pengantar daripada Haji Abdul Qadir bin Abdul Muthallib al-Mandaili al-Indunisiyi, guru yang mengajar di Masjidil Haram Mekah.
12. Badrut Tamam wan Nujumuts Tsawaqib, diselesaikan penulisannya pada waktu Dhuha, hari Jumaat, 19 Rabiulakhir 1307 H/13 Disember 1889 M. Cetakan mutawal yang telah ditemui oleh Math-ba’ah al-Miriyah, Mekah, dalam tahun 1309 H/ 1891 M.
Selain itu terdapat lagi kitab yang edisi cetakan Saudara Press, Patani, dalam tahun 1377 H/1957 M atas usaha anak beliau Kadi Haji Wan Ismail al-Fathani.
13. Hadiqatul Azhar war Rayahin, diselesaikan penulisannya pada hari Sabtu, 15 Syaaban 1307 H/6 April 1890 M. Cetakan pertama dan kedua kitab tersebut dilakukan oleh Mathba’ah al-Miriyah al-Kainah, Mekah, tahun 1307 H/1890 M dan 1321 H/1903 M. Cetakan keempat diusahakan oleh Persama Press, Pulau Pinang, tahun 1377 H/1958 M, dan terdapat beberapa edisi cetakan lainnya termasuk cetakan di Istanbul.
14. Bahjatul Mubtadin wa Farhatul Mujtadin, diselesaikan penulisannya pada hari Jumaat, 13 Rabiulakhir 1310 H/4 November 1892 M, di Mekah. Cetakan pertama dilakukan oleh Mathba’ah al-Miriyah al-Kainah, Mekah dalam tahun 1310 H/1892 M.
Cetakan ketujuh kitab tersebut dilakukan oleh Patani Press dalam tahun 1385 H. Kitab ini masih digunakan sebagai bahan mengajar.
15. Tuhfatul Ummah ‘ala Nabiyiha Nabiyur ar-Rahmah, diselesaikan penulisannya pada waktu Dhuha, hari Jumaat, 5 Syawal 1310 H/22 April 1893 M.
16. Kumpulan Doa, tahun 1311 H/1894 M.
17. Thaiyibul Ihsan fi Thibbil Insan, diselesaikan penulisannya pada waktu Dhuha, hari Isnin, 3 Zulhijjah 1312 H/28 Mei 1895 M di Mekah. Cetakan pertama dan kedua kitab tersebut dilakukan oleh Mathba’ah al-Miriyah al-Kainah, Mekah, dalam tahun 1313 H/1895 M dan 1332 H/1913 M. Selain itu terdapat lagi edisi yang dicetak oleh Persama Press, Pulau Pinang.
18. Faridatul Faraid fi ‘Ilmil Aqaid, diselesaikan penulisannya pada waktu Dhuha, hari Isnin, 12 Rabiulawal 1313 H/2 September 1895 M di Mekah. Cetakan pertama diusahakan oleh Mathba’ah al-Miriyah al-Kainah, Mekah, 1313 H/1895 M dan cetakan ketiga tahun 1317 H/1899 M.
Pada Rabiulawal 1325 H/April/Mei 1907 M percetakan yang sama mencetaknya lagi tetapi tidak menyebut cetakan yang keberapa. Semua cetakan itu dilakukan ketika pengarangnya Sheikh Ahmad al- Fathani masih hidup.
19. ‘Unwanul Falah wa ‘Unfuwanul Falah, sesudah Asar, hari Jumaat, 7 Syawal 1319 H/16 Januari 1902 M di Mekah.
20. ‘Aqidatu Ushuliddin, tahun 1321 H/1904 M di Mekah.
21. Mir-atul A’ajib fi Jawabi Sualil Majazib, tahun 1324 H/ 1906 M di Mekah.
22. Puisi Shufi, diselesaikan penulisannya sesudah kitab nombor 21 di atas, iaitu dalam tahun 1324 H/1906 M. Puisi tersebut terdiri daripada 28 bait.
23. An-Nurul Mubin
24. Sejarah Lampung Pecah.
25. Al-Fatawal Fathaniyah, tanpa catatan tarikh. Hendaklah diperhatikan bahawa Al-Fatawal Fathaniyah ini berbeza dengan Al-Fatawal Fathaniyah yang beliau tulis dalam bahasa Arab.
Cetakan pertama kitab ini dilakukan oleh Printing Company pada tahun 1331 H/1913 M dan tidak berapa lengkap kerana beberapa jawapan Sheikh Ahmad al-Fathani dalam bahasa Arab belum diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu.
Cetakan pertama yang lebih lengkap yang diusahakan oleh anak pengarangnya, Kadi Haji Wan Ismail al-Fathani dicetak oleh Mathba’ah al-Kamaliyah, Kota Bharu, Kelantan, pada tahun 1354 H/1935 M. Cetakan yang ketiga oleh Patani Press dalam tahun 1377 H/1957 M tersebut adalah yang paling lengkap.
Berdasarkan ‘Pendahuluan’ Kadi Haji Ismail al-Fathani pada cetakan kedua oleh Patani Press, menyebut bahawa cetakan di Kota Bharu, Kelantan juga dari cetakan yang pertama hingga ketiga, hanya memuat separuh ‘jawapan’ Sheikh Ahmad al-Fathani sahaja.
Sebenarnya cetakan terakhir kitab tersebut oleh Patani Press, juga belum lengkap kerana beberapa jawapan Sheikh Ahmad al-Fathani yang saya temui setelah Kadi Haji Wan Ismail al-Fathani meninggal dunia (1958) masih banyak dan belum dimuat dalam kitab itu.
26. Fatwa Puasa Dengan Hisab Taqwim Dan Ru’yah, tanpa dinyatakan tahun selesai penulisan.
27. Sejarah Patani Melawan Siam atau dengan judul yang lain Fadhilah Ahmad Fathani, belum ditemui sehingga sekarang. Judul ini diketahui hanya berdasarkan cerita yang mutawatir.
28. Puisi Pada Kitab Ad-Durrits Tsamin. Puisi pada kitab tersebut terdiri daripada 10 bait, terdapat pada cetakan-cetakan mutawal kitab itu.
29. Puisi Pada Kitab Zahrah al-Murid, terdiri daripada 13 bait.
30. Puisi Pada Kitab Sabil al-Muhtadin, iaitu selain puisi berbahasa Arab yang telah disebutkan terdapat lagi puisi dalam bahasa Melayu, yang terdiri dari 28 bait.
31. Puisi Pada Kitab Al-Jauharil Mauhub, selain puisi dalam bahasa Arab yang telah disebutkan terdapat lagi puisi dalam bahasa Melayu, yang terdiri daripada 14 bait.
32. Puisi Pada Kitab Maurid azh-Zhammaan, selain puisi dalam bahasa Arab yang telah disebutkan terdapat lagi puisi dalam bahasa Melayu, yang terdiri daripada 10 bait.
33. Nazham Fikir Pelita Hati, ditemui manuskrip salinan Tok Kelaba. Cetakannya ditemui dalam dua karya Sheikh Abdur Rahman Gudang al-Fathani, iaitu Nurul Abshar dan sebuah lagi karya tashihan, iaitu Miftahul Murid, cetakan pertama Mathba’ah at-Taraqqil Majidiyah, Mekah, 1330 H. Puisi tersebut terdiri daripada sembilan bait.
34. Daftar Cakap Melayu, iaitu daftar perkataan-perkataan Melayu yang dimulai dari huruf Alif hingga huruf Ya. Hanya ditemui sebuah salinan Tok Kelaba, tetapi tidak lengkap. Tok Kelaba al-Fathani selesai menyalinnya pada tahun 1354 H/1935 M.
35. Dan lain-lain.
Kitab-kitab yang ditashhih
Sheikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani adalah orang pertama menjadi pentashhih sama ada kitab berbahasa Arab, mahupun kitab berbahasa Melayu.
Istilah tashhih untuk pemeriksaan kitab diperkenalkan oleh Sheikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani dalam tahun 1288 H/1871 M. Hingga ke hari ini istilah itu masih dipakai di seluruh dunia. Ini bererti kata tashhih adalah ciptaan Sheikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani berasal dari kata Arab.
Di bawah ini penulis senaraikan kitab-kitab yang ditashhih Sheikh Ahmad al-Fathani, iaitu beliau baca kitab tersebut secara keseluruhan dari halaman awal hingga akhir, sama ada yang bahasa Arab mahupun yang bahasa Melayu.
Kitab-kitab yang terdapat kesilapan atau kurang tepat menurut jalan bahasa, maka beliau tambah, menghilangkan kalimat yang kurang sempurna mahupun mengubah dan memberi komentar.
Bagi yang berbahasa Melayu, apabila terdapat kata-kata yang tidak popular pada zaman itu, maka kata-kata tersebut beliau hilangkan.
Seumpama karya Sheikh Daud bin Abdullah al-Fathani yang mencantumkan bahasa Patani, karangan ulama Banjar yang mencantumkan bahasa Banjar dan lain-lain daerah, maka beliau ganti dengan bahasa Melayu yang berlaku di tanah Jawi/Asia Tenggara pada zaman itu.
Menurut istilah Sheikh Ahmad al-Fathani ialah ‘Bahasa Tengah’. Pekerjaan tashhih juga dikerjakan dalam dua perkara iaitu;
A. Kitab-Kitab bahasa Arab, dan
B. Kitab-Kitab bahasa Melayu.

No comments: